Povodom 5. januara, Dana formiranja 309. brdske brigade, u nastavku objavljujemo dijelove iz integralnog teksta o brigadnom ratnom putu koji je objavljen u monografiji grupe autora: “Kakanj u odbrambenom i oslobodilačkom ratu 1992-1995”.
Kraj 1992. godine obilježilo je formiranje Trećeg korpusa Armije RBiH, usložnjavanje odnosa sa ekstremnim dijelom Hrvatskog vijeća obrane (HVO) te borbena djejstva na brezansko-ilijaškom ratištu usmjerena na deblokadu Sarajeva.
Inicijativa i formiranje brigade
Na jednom od radnih sastanaka TO Breza kojem su prisustvovali oficiri Nehru Ganić, Hikmet Bajtarević, Džemal Hadžić, Kadir Jusić i Senad Mašović, dok je vršena analiza izvedenih borbenih djejstava, Džemal Hadžić je iznio procjenu da na području opštine Kakanj postoje ljudski i materijalni potencijali za formiranje brigade manevarskog karaktera sa čime su se prisutni oficiri složili.
Nehru Ganić, pomoćnik načelnika štaba za operativno-nastavne poslove (PNŠ za ONP) u 3. korpusu, prenio je prijedlog komandantu 3. korpusa koji je prijedlog prihvatio te odmah uputio naredbu za formiranje brigade brojnog naziva 309. bbr.
Za vršioca dužnosti komandanta brigade imenovan je Džemal Hadžić, što je potvrđeno i 21. 1. 1993. godine naredbom Generalštaba (GŠ) Armije Republike BiH.
Formiranjem 309. brdske brigade Kakanj je svrstan u red prvih opština koje su iznjedrile ovakav taktičko-operativni sastav.
Situacija je zahtijevala brzo postupanje po naredbi komandanta 3. korpusa, tako da se 3. i 4. januara 1993. godine održavaju pripremni sastanci sa Opštinskim štabom Teritorijalne odbrane Kakanj na čijem se čelu tada nalazio Ibrahim Hukić i raspoloživim starješinskim kadrom. Završni sastanak je održan 5. 1. 1993. godine u sali Radničkog savjeta u zgradi stare direkcije Rudnika, kada je formirana komanda brigade, te imenovane starješine na dužnosti u komandi brigade.
Borbena djelovanja 309. brdske brigade na području Busovače
Od 17. do 25. aprila 1993. godine zbog pogoršanja odnosa sa Hrvatskim vijećem obrane (HVO) na području općine Busovača, brigada dobiva zadatak od komande 3. korpusa da sa dijelom snaga, u sadjejstvu sa jedinicama 7. muslimanske brigade, spriječi napredovanje jedinica HVO-a iz Busovače i Viteza ka selu Kaćuni, objekat Kula i granici sa općinom Kakanj.
Komandant 309. bbr. izdaje zadatak prvom bataljonu 309. bbr da se u toku noći izvrši marš pravcem: rejon razmještaja Modrinje – Bilješevo – Sopotnica – objekat Kula, da se po pristizanju stupi u kontakt sa sadjejstvujućim jedinicama, da se na svom pravcu djejstva energičnim napadom zaustavi napredovanje jedinica HVO-a, te da se daljim djejstvima povrati dio teritorije i zaštiti stanovništvo. Bataljon je uspješno izvršio zadatak. Zaustavljeno je napredovanje HVO-a prema selu Kaćuni, a zatim su, kontranapadom na pravcu Solakovići – Milavice, potisnute snage HVO-a. Na objektu Kula bataljon nanosi HVO-u veće gubitke te biva zaustavljen na zahtjev snaga UN-a. Bataljon je imao tri ranjena borca, a naknadno je jedan borac, Fikret Hadžić, preminuo od zadobijenih rana.
Aprila 1993. godine, nakon završetka zadataka u Busovači, komanda brigade, na osnovu naređenja komande Trećeg korpusa, izdaje naređenje komandi 1. bataljona da izvrši pripreme, te da dio snaga jačine dvije čete pretpočini Opštinskom štabu Teritorijalne odbrane Ilijaš radi angažiranja za odbrambena djejstva u rejonu Nabožića.
Najtužniji dan za brigadu
Dvadeset i osmi april 1993. godine je ostao zabilježen kao najtužniji dan za brigadu i općenito za Kakanj. Toga dana, na vozućkom ratištu na lokalitetu Popova Luka, općina Zavidovići, u jutarnjim satima poginulo je 19 boraca iz sastava 3. brdskog bataljona koji su krenuli da izvrše zamjenu boraca na položaju. Motorno vozilo u kojem su bili borci nagazilo je na mine i naišlo na zasjedu koju su postavili pripadnici agresorskih snaga. Brigada je to stoički podnijela i zajedno sa čelnim ljudima Opštine organizirala i sprovela sve potrebne aktivnosti na ukopu poginulih boraca i saniranju posljedica. Toga dana poginuli su: Džemil Silajdžić, Halim Mašić, Nisvet Šišić, Muhamed Čizmić, Zijad Karamuja, Maid Husika, Alija Hadrović, Ekrem Čeliković, Nail Smaka, Enver Smolo, Semir Husetović, Nermin Čehajić, Ekrem Bešić, Alija Sikira, Enver Čajo, Enver Čizmić, Midhat Đino, Mukades Husagić, Edin Kićo.
Armija BiH brani Kračiće Hrvatsko vijeće napada Ričicu
Početkom juna sve su češći upadi postrojbi HVO-a na rubna sela prema vareškoj opštini uz uznemiravanje stanovništva. Upade su vršili maskirani bojovnici sa teritorije opštine Vareš. Takav upad desio se 8. juna 1993. godine u selo Kračiće. Komandant 309. bbr. pozvao je telefonskim putem zapovjednika bojne HVO-a i tražio od njega da spriječi te upade i zaštiti stanovništvo. Pošto je pozvana osoba odgovorila da nije u stanju da to učini, upućena su dva voda na motornim vozilima (m/v) preko teritorije opštine Visoko prema mjestu događaja. Došlo je do kontakta sa pripadnicima HVO-a sa čije strane je otvorena paljba iz vatrenog oružja na što je uzvraćeno. Istog momenta pripadnici HVO-a blokirali su magistralni put u Čatićima, kod Termoelektrane, a počeli su i oružani napadi na stanovništvo sela Ričica. U kakanjskom selu Poljani 9. juna 1993. godine, pripadnici HVO-a su ubili sedam Bošnjaka.
Energičan odgovor
Izdato je naređenje za razoružavanje pripadnika HVO-a. Snage 309. brdske brigade i OpŠO Kakanj, u sadjejstvu sa dijelom 7. Mmbr, u vremenu od 9. do 13. juna, energično su odgovorile na napade postrojbi HVO-a, u naletu deblokirale magistralni put Sarajevo – Zenica, zauzele veoma važan objekat Vis i prisilile snage HVO-a da se izvuku na teritoriju opštine Vareš. U okruženju ostaje jedna satnija u Čatićima i stanovništvo u selu Vukanovići, koje se naknadno vratilo u selo, na čelu sa velečasnim Brankom Karlićem. Stanovništvu je omogućeno da se vrati u svoje kuće, a vojna policija brigade im je pružila i realizirala potpunu zaštitu i sigurnost.
Oslobađanje Žednog Vrha na vozućkom ratištu
Kako bi se nastavilo sa aktivnim djejstvima, težište se prebacuje prema srpskom agresoru na Vozući. Cilj napada je bio objekat Žedni Vrh koji je izgubljen dok je još 3. brdski bataljon bio u sastavu 333. bbr iz Busovače. Planiranje se vrši 30. juna 1993. godine, a 1. jula za izvršenje zadatka određene su snage iz sastava Prvog brdskog bataljona sa Izviđačko-diverzantskom četom (1. bb. sa IDČ brigade). Da bi se vezivale snage srpskog agresora, 3. brdski bataljon dobiva zadatak da u sadjejstvu dijela snaga 1. brdskog bataljona na svom lijevom krilu izvrši demonstrativni napad na objekte Lokve i Krst.
Gotovost za napad bila je 15.00 sati, 2. jula. Pripreme su izvođene u najvećoj tajnosti. U planirano vrijeme izvršen je energičan napad na planirane objekte i za vrlo kratko vrijeme oslobođen je Žedni Vrh. U ovim djejstvima gubici su bili: jedan poginuli i devet ranjenih boraca.
Napad na Lokve, Krst i Krvavac
Po izmještanju komandnog mjesta, komanda brigade odmah pristupa planiranju napada na istom pravcu na vozućkom ratištu i oslobađanje objekata Lokve, Krst i Krvavac, i na desnom krilu spajanje sa jedinicama iz Banovića. Gotovost za napad je bila u 5,00 sati 11. jula 1993. godine. Napad je izveden energično. Uspjelo se doći do pod same položaje agresora. Djejstva su bila žestoka, a otpor agresora je slabio kada je počelo ponestajati municije. Popuna sa municijom od pretpostavljene komande tražena je pravovremeno. Pošto pomoć nije odobrena, napad je zaustavljen, te je naređeno utvrđivanje na dostignutoj liniji. U periodu od 9. do 11. jula brigada je imala dva poginula borca, dva borca nestala u djejstvima i 10 ranjenih boraca.
Odbrana dodijeljene zone odgovornosti
Od polovine jula 1993. godine pa sve do početka novembra iste godine brigada je angažirana na izvršavanju osnovnog zadatka, a to je bila odbrana dodijeljene zone odgovornosti. Zadatak je u potpunosti izvršen, a u navedenom periodu brigada je imala gubitke: pet poginulih i sedam ranjenih boraca.
U navedenom periodu težište borbenih djejstava u zoni odgovornosti Trećeg korpusa je odbrana tešanjskog džepa, te deblokada Maglaja i Tešnja.
Jedinice 309. bbr. koje su bile angažirane na izvršenju borbenih zadataka izvodile su obuku i vršile konsolidiranje svojih redova. Dijelom snaga brigada je učestvovala u borbenim djejstvima protiv HVO-a na teritoriji opštine Vareš. U borbenim djejstvima sa HVO-om snage 309. bbr, u sastavu snaga OPšO Kakanj, imale su četiri poginula i pet ranjenih boraca.
Brigada prelazi u sastav Operativne grupe “Bosna”
Početkom novembra 1993. godine, 309. bbr. prelazi u sastav OG “Bosna” kojom je komandovao Refik Lendo. Tada je saopćeno komandantu 309. bbr. Džemalu Hadžiću da se upućuje na novu dužnost u 308. bbr. iz Novog Travnika.Na dužnost zastupnika komandanta 309. bbr postavljen je Esnaf Buza do imenovanja vršioca dužnosti komandanta brigade. Do maja 1994. godine komandant 309. brdske brigade bio je Mensud Keleštura, a u periodu od maja do kraja septembra 1994. godine, do ulaska 309. bbr u sastav novoformirane 329. bbr, 309. brdskom brigadom je komandovao Ibrahim Hukić.
Tristo deveta brdska brigada je tokom 1994. godine, do oktobra mjeseca, kada je ušla u sastav 329. brdske brigade aktivno učestvovala u svim borbenim aktivnostima koje je planirala i izvodila Operativna grupa „Bosna“ u svojoj zoni odgovornosti.
